منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)

منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل

اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ عباس قمی
تاریخ نگارش	قرن چهاردم
موضوع	زندگی چهارده معصوم
سبک	تاریخی
زبان	فارسی
نسخه الکترونیکی

مُنْتَهَى ألآمال فی تَواريخِ ألنَّبی وَ ألْآل، کتابی فارسی درباره زندگی چهارده معصوم اثر شیخ عباس قمی عالم شیعی قرن چهاردهم. مؤلف در این کتاب با استفاده از منابع پرشمار، به تفصیل از زندگی چهارده معصوم سخن گفته است.

منتهی الآمال چهارده باب و هر باب آن فصولی دارد که به ترتیب از احوال شخصی، مناقب و فضائل، حوادث خاص مربوط به هر امام، فرزندان و خانواده، روات و اصحاب سخن می‌گوید. منتهی الآمال از کتابهای مشهور میان شیعیان به شمار می‌رود. کتاب به عربی نیز ترجمه شده است.

درباره مؤلف

عباس بن محمدرضا بن ابوالقاسم از علما و محدثان معروف عصر حاضر در قم متولد شد و معلومات ابتدایی را در آن شهر فراگرفت و در سال ۱۳۱۶ق به نجف رفت و از درس میرزا حسین نوری استفاده کرد.

در سال ۱۳۲۰ق پس از وفات استاد خود به قم بازگشت و آنگاه به مشهد رفت و چندی در مشهد به سر برد و سرانجام به نجف رفت و در آنجا درگذشت.

درباره کتاب

منتهی الآمال شامل یک دور شرح زندگانی چهارده معصوم است و غالبا درباره هر معصوم به این موضوعات پرداخته است: ولادت، نام، لقب، کنیه، بخشی از فضائل و ویژگی‌های اخلاقی هر معصوم، معجزات و دلایل امامت هر امام، سخنان حکمت‌آموز امامان، شهادت معصومان و دفن آنان.

انگیزه نگارش

مؤلف در مقدمه کتاب، انگیزه اصلی خود از نوشتن منتهی الامال را آن دسته از اخبار و روایاتی دانسته که احیای احادیث ائمه و اولیای الهی و گریه بر مصائب آنان را از بزرگترین عبادات خوانده است. او در این کتاب به دنبال ذکر ولادت، بیان مصائب پیامبر اکرم و همچنین ائمه معصوم است. علاوه بر آن، برخی از فضایل، مناقب و اخلاق معصومین را ذکر کرده، با این هدف که با خواندن و شنیدن این موارد، به ثواب احیای احادیث معصومین برسند و با گریه بر مصائب آنان، درجات مقربین را درک کنند. شیخ عباس قمی، کتاب خود را در کمال ایجاز و اختصار معرفی می‌کند که در چهارده باب مرتب شده است.

محتوای کتاب

منتهی الآمال از چهارده باب تشکیل شده که هر یک به زندگی یکی از معصومین پرداخته است. هر باب هم فصل‌هایی دارد که به ترتیب از احوال شخصی، مختصری از مناقب و فضائل، حوادث خاص مربوط به هر امام، فرزندان و خانواده، روات و اصحاب می‌پردازد. چنانکه انتظار می‌رود زندگی پیامبر(ص)، امیر مؤمنان و به خصوص زندگی و مقتل امام حسین بخش بیشتری از کتاب را به خود اختصاص داده است.

منابع کتاب

محدث قمی، در بیان مطالب غالباً منابع خود را نام برده و در چاپ اخیر که به همت باقری بیدهندی تصحیح شده، این منابع با ذکر جلد و صفحه، استخراج و در پاورقی ارائه شده است. سعی وی بر آن است که روایت‌های مختلف درباره یک واقعه را ذکر کند.

از جمله مآخذ این کتاب می‌توان به کتب شیخ مفید به خصوص الارشاد، کتب شیخ صدوق مانند عیون الاخبار و امالی، کتب شیخ طوسی و کتاب کافی، اعلام الوری، اثبات الوصیة، کتب ابن طاووس، الخرائج و الجرائح، مناقب ابن شهر آشوب، تذکرة الخواص، کتب تاریخ عمومی مانند تاریخ طبری و تاریخ یعقوبی و مروج الذهب، کتب تاریخ محلی و رجال مانند تاریخ قم و تاریخ بغداد و دمشق و رجال نجاشی اشاره کرد.

مؤلف همچنین در لابلای مطالب با عبارت «مؤلف می‌گويد» به توضیحات یا اظهار نظرهایی درباره اخبار و گزارش‌های نقل شده پرداخته و بر ارزش کتاب افزوده است. با آنکه بیان مؤلف، فارسی و البته به سبک دوران مؤلف است، عبارات عربی مانند سخنان معصومین و متن دعاها و اشعار فراوانی نقل و غالباً ترجمه شده است.

تتمه المنتهی

محدث قمی در تکمله منتهی الآمال، کتاب تتمة المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء را نگاشت که به تاریخ خلفای بعد از پیامبر اختصاص دارد. او در مقدمه می‌نویسد: «چون توفیق الهی شامل حال این شکسته احوال و گرفتار امالی و آمال گردید ... خواستم مختصری از احوال بنی حسن را ذکر کنم و مقاتل ایشان را شرح دهم، چون مقداری نگاشتم دیدم از وضع رساله بیرون شدم. با خود اندیشیدم که این رساله را در تتمه و تکمله منتهی الآمال قرار دهم.»

نشر و ترجمه

این کتاب توسط سید هاشم میلانی به عربی ترجمه شده است.

پانویس

منابع

• قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ ش.
• قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، ترجمه میلانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۲۲ق.
• فاطمی، سید حسن، منتهی الآمال، کتاب ماه دین، خرداد و تیر ۱۳۸۱ - شماره ۵۶ و ۵۷.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.

پیوند به بیرون